ÖRF ADET VE TEAMÜLLERİ
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü’nün 13/10/2009 tarih ve 5304 sayılı yazılarında belirtildiği üzere Bakanlık Makamı 09/10/2009 tarih ve 2009/43 sayılı Onayı ile Borsamız Örf Adet ve Teamülleri bu tarihten itibaren uygun görülmüştür. TARSUS TİCARET BORSASI Örf,adet, Teamülleri ve Esasları Genel Dayanak : 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 2.nci maddesi (Madde 2 - Kanunda aksine bir hüküm yoksa teamül, ticari örf ve adet olarak kabul edildiği tesbit edilmedikçe hükme esas olamaz. Şu kadar ki; irade beyanlarının tefsirinde teamüllerin dahi nazara alınması esası mahfuzdur. Bir bölgeye veya bir ticaret şubesine mahsus olan ticari örf ve adetler umumi olanlara tercih olunur. İlgililer aynı bölgede bulunmadıkları takdirde, kanun veya mukavelede aksine hüküm olmadıkça, ifa yerindeki ticari örf ve adet tatbik olunur. Tacir sıfatını haiz olmayanlar hakkında ticari örf ve adet, ancak onlar tarafından bilindiği veya bilinmesi gerektiği takdirde tatbik olunur.) Özel Dayanak : 5174 Sayılı Kanunun 34.ncü maddesinin (g) bendi. 5174 sayılı Kanunun 34. maddesi (g) bendi uyarınca hazırlanan bu yönetmeliğin amacı Tarsus Ticaret Borsası’nda uygulanacak örf, adet ve teamülleri, esasları hakkındaki genel kaideleri belirtmektir. Ticaret Borsalarına dahil maddeler ve bu maddelerin alım veya satımlarının tescili hakkındaki yönetmelik hükümleri mahfuz kalmak kaydıyla Tarsus Ticaret Borsası’nca çalışma alanında yapılan örf, adet ve teamüller ile esasların uygulamasıdır. Madde 1- Hububat veya bakliyatta fire denince rutubetten hasıl olan eksilme anlaşılır. Islanma neticesi filizlenmiş, kırılmış, derin çatlak oluşmuş veya bitlenmiş kısım hasar addedilir. Madde 2- Fasulye bir sene beklediği takdirde vereceği fire miktarı toplama ve muhafaza şartlarına bağlıdır. Madde 3- Tarsus ’da ambarlara dökme halinde veya çuvallı olarak konan Susam’ın üzerinden Haziran – Temmuz - Ağustos ayları geçerse beklemeden ötürü fire vereceğinden, bekleme firesi kesilmesi adettendir. Madde 4- Randıman esası üzerinden yapılan alım satımlarda satıcı eksiği tamamlamaya , alıcı fazlayı iade etmeğe mecburdur. Madde 5-
Tarsus ’da tahin imalâthanelerinde üretimi yapılan tahin en fazla 20 kilogramlık tenekelerde brüt 20 kilogram gelecek şekilde tartılı ve ağızları kapaklıdır. Şayet alıcı, tartılı tenekeleri tekrar tartmak isterse tartı masrafını tartı neticesinde haksız çıkan taraf verir. Madde 6- Pamuklarda ve çiğitte meydana gelen bekleme firesi alıcıyı ilgilendirmez. Alıcı tartıp teslim aldığı miktar üzerinden bedelini verir.Pamuk çiğidi ambarlarda beklediği takdirde kaybettiği rutubet dolayısıyla; çiğit ağırlığında eksilme olur.Bu suretle beklemeden doğan fire alıcıyı ilgilendirmediği gibi fire kesilmesi de teamüldendir.Fason çırçır çekimlerinde elde edilen çiğidin ambarlarda bekleme süresi en fazla onbeş gündür.Fason çekim için işletmeye getirilen pamuk çiğidi bu süreden fazla ambarlarda bekletildiği takdirde, çiğitte beklemeden dolayı kaybettiği rutubet dolayısıyla ağırlığında eksilme olacağından fire kesilmesi adettendir. Madde 7- Pamuk kozası veya kütlü çekilmek üzere, emaneten veya satışa bekletilmek üzere çırçır fabrikalarında tahsis edilen ambarlara (müstahsil makbuzlu veya anlaşma şekli ne olursa olsun )döküldükten sonra başkasına satılsa bile o fabrikada veya fabrika sahibinin (alıcının) uygun gördüğü başka bir yerde nakliye ve hamaliyesi (fabrika sahibine) alıcıya ait olmak üzere çektirilmesi mecburidir. Madde 8- Pamuklarda mevsim rutubeti ileri sürülerek alıcı tarafından herhangi bir indirim uygulaması iddiası mevzuu olamaz.Ancak, kütlü pamuk hasadında hasat edilen kütlünün mevsim itibarı, çiğ durumu ve yağmur yemiş durumu göz önüne alınarak hasadı yapılmış kütlülerde rutubet oranı Pamukların Kontrolüne Dair Tüzük de belirtilen Preseli Pamuk Rutubet oranını aşacak şekilde ise (mahlıç pamukta aranan kalite ve özellik kriterlerini bozacak şekilde bir kütlü hasadı varsa) alıcı tarafından rutubet ileri sürülerek bir indirim uygulaması ve pamuğun kuru ağırlığı esas tutularak hesap edilmesi teamüldendir.Tarsus da pamuk sezonu 31 Ağustos ‘da başlar gelen senenin 1 Temmuzda biter. Alıcı ve satıcı arasında satın alma işlemlerinin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesini teminen alıcı ve satıcıların alım yerine getireceği kütlü pamuktan numuneci tarafından harar adedinin % 10 ‘nu oranında usulüne uygun olarak numune alınması esastır. Madde 9- Kütlü pamuk satın almasında St.1Byz., 1 Byz., 2 Byz., 2 Hb. Ve 3 Hb. Tipindeki kütlü pamukların randımanı alınması esastır. Kütlü pamuğun tipi ne olursa olsun % 5 rutubet normal sayılıp St.1Byz., St. 1HB., St.2 Byz., St.2 Hb. St. 3 Hb ve diğer düşük kaliteli kütlü pamuklarda rutubet oranının % 10 dan fazla olması halinde fire kesilmesi teamüldendir. Kütlü rutubet oranı tespitinde rutubet ölçme cihazı kullanılır. St. 4 Hb. Ve daha düşük tiplerdeki kütlü pamukların randımanı aranmaz. Randıman hesabın da en az 1 kğ hassas terazide tartılan kütlü pamuk içerisinde bulunan şif, çöp, toprak, jüt vs. temizlendikten sonra tartılmadan randıman makinesinde çekilerek veya elle iyice ayıklandıktan sonra kütlü pamuktan elde edilen mahlıç pamuk 1 kğ kütlü pamuk hesabı ile randımanı hesabı esastır.
Kütlü pamuk alımlarında rutubet , çepel, .şif ve toprak firesi kesilmesinde hassasiyet gösterilmesi ve tarafların itirazı halinde , elde edilen mahlıç pamuk ve çiğit kiloları toplanarak numune kütlü miktarından çıkartılmak suretiyle çepel , şif ve toprak fire miktarları tespit edilmesi esastır. Madde 10- Alıcı yağmurlu ve rutubetli havalarda malı tartmak istemeyebilir.Bu durumda uygun hava koşularında tartılmak üzere mal depoya konur. Doğan fireden alıcı mesul değildir.Çırçırlanmak üzere çırçır fabrikalarına konulan kütlünün fabrikalar tarafından tartılarak teslim alınması ve mukabilinde tesellüm makbuzu verilmesi teamül gereğidir. Madde 11- Şifleme makinesinden geçmeden işlenen kütlülerden elde edilen çiğitlerin elenmesinde veya şifleme makinesinden geçirilerek işlenen kütlüler için ilave fire uygulanması adettendir. Sellektörden geçirme esnasında meydana gelen fireden, çiğidin üzerinde bulunan toz, toprak, kav v.s. yabancı madde zayiatı anlaşılır.Borsamızın faaliyet bölgesinde kuşbaşı ve linter satışlarının daralı olarak yapılması teamüldendir.Preseli pamukların ihtiva ettiği rutubet nispetinden, depolama şekli, depolama süresi ile hava şartları ihtiva edilen rutubeti etkileyeceğinden, dolayısıyla fire vereceğinden fire kesilmesi teamüldendir. Madde 12- Çırçır fabrikalarının alacakları çekme ücreti pamuğa göre, ihtilaf durumunda ise Borsa Meclisince hazırlanan işletme hesap cetveli kaidelerine göre hesaplanması teamüldendir. Madde 13- Koçan mucibi pamuk satın alan kimse bu pamuğu çırçır ve prese fabrikasından kaldırmak için koçanın arkasında yazılı çekme ücreti veya prese ücreti ve mal sahibinin fabrikaya borçlu olduğu diğer paraları ödedikten sonra pamuğu kaldırması teamül icabıdır. Madde 14- Bir ihtilaf , hakem veya mahkeme marifetiyle halledildiği takdirde borsa ücreti ile ajan ve simsar ücreti mahkeme veya hakem kararıyla tayin edilen taraftan alınır. Tarafların müşterek müracaatıyla muamele fesh edildiği takdirde borsa ajan ve simsarının ücreti Borsa hakem heyeti kararı ile haksız çıkan taraftan tahsil edilir. Madde 15- Çırçır ve prese fabrikalarının, fabrikalarına kütlü döken mal sahiplerine verdikleri tesellüm makbuzlarının, kütlünün çırçırlaşması esnasında meydana gelen pamuk ve çiğit tasnifi sırasında kütlü için ayrı , çiğit için ayrı ve preseli pamuk için ayrı tesellüm makbuzları hazırlanır. Mal sahibi bu makbuzların teslimini müteakip malını çiğit ve preseli pamuk olarak istemesi halinde fabrikaya kütlü tesellüm makbuzlarını geri iade etmesi , çiğit ve pamuk tesellüm makbuzlarının ise istenmemesi teamüldendir. Madde 16- Pamuk çekildikten sonra bir ay zarfında kaldırılmadığı takdirde, çırçır fabrikası sahibi çekme ücretini istemek ve tahsili yoluna gitme hakkına maliktir.Ayrıca malın deposunda yer işgal eylemesinden ötürü( malın depoda kaldığı günleri için) bir bedel istemesi de teamüldendir. Depolama süresi en fazla üç aydır.Eğer özel bir anlaşma yoksa, Üç ayın sonunda çırçırlayan işletme malı kendi hesabında değerlendirebilir.Satıcıya da bu değerlendirme üzerinden rayiç bedelin altında kalmamak üzere ödeme yapar.Satıcı bu durumda rayiç fiyatlar altında olmadığına kanaat getirdiği bu bedeli kabul etmek durumundadır.Rayiç bedel Borsa veya Çukobirlik fiyatıdır. Çukobirlik fiyatında baz kütlünün rolergin veya sawcın makinelerinde çırçırlanma durumuna bağlıdır. Borsamız çalışma bölgesi dairesinde preselenmiş pamuklar için onları işleyen fabrikalar tarafından verilen tesellüm makbuzları ile bir miktar çiğidi temsilen bunun muhafaza edilmekte olduğu fabrikalar tarafından verilen çiğit makbuzlarının tesliminin ardından , borsamızca alınan örf adet ve teamül kararlarına alım satımın bölge dahili ve haricinde devam etmesi durumunda harici alıcılar da alınan örf adet ve teamül kaidelerine uymak zorundadır. Madde 17- Borsamızda tescil işlemi yapılan pamuk ve çiğit alım-satımlarında satıcı,sattığı pamuğun veya çiğidin tamamının intikalini yaptığını taahhüt ve beyan eder.Borsamızda meydana gelen pamuk ve çiğit alım satımlarında satıcı, sattığı pamuğun veya çiğidin mülkiyetinin intikaline müteakip zuhur eden bir durum veya doğan bir hak sebebiyle alıcı tarafından kısmen veya tamamen preselenmiş pamuğun ve çiğidin tevdi edilmiş olduğu fabrikadan alınamamasından mesul değildir. Meğerki bu durum veya hak satıcı tarafından bilinerek gizlenmiş veya betahsis tekeffül (borçlu şartlar mucibince sattığı malın ayıplı olması ve 3. kişi tarafından zapt edilmesine karşı mesuldür.Alacaklı bu durumlarda ayıba veya zapta karşı tekeffül hükümlerine başvurabilir.)edilmiş olsun. Pamuğun ve çiğidin tevdi edilmiş olduğu fabrika alıcıya karşı ancak satıcıya karşı haiz olduğu ayni bir hakka ( Rehin v.s. gibi ) istinaden pamuğu tesliminden imtina edebilir. Madde 18- Tarsus Ticaret Borsası’nın komisyoncusu , ajan ve simsar ücret tarifesine göre % 0,5 nispetindeki aracılık ettikleri işlemlerden alacakları ücreti alıcı verir. Madde 19-PAMUK YAĞI ve KÜSPE 1-Pamuk yağı satışları imal olundukları fabrikalarda cereyan eder. 2-Pamuk yağının asgari vasıfları gıda nizamnamesindeki asgari vasıflara uyması lazımdır. 3-Yağ satışlarında satılan malın miktar itibariyle tamamının teslimi şarttır. 4-Pamuk yağı alıcıları satın aldıkları yağların evsafına karşı itirazları varsa bu itirazlarını teslim tesellümden itibaren 48 saat zarfında yapmalıdır.İtirazları borsa kanalıyla yapılır. Pamuk küspesinin tarifi : Pamuk küspesi pamuk çekirdeği bademinin yağı alındıktan sonra geriye kalacak tortusundan ibarettir.Küspe plaka veya yaprak halinde bulunur. 1-Küspe satışları imal oldukları fabrikalarda yapılır. 2-Hazır veya vadeli küspe alım satımlarından teslim veya tesellüm şartları taraflar arasındaki anlaşmaya bağlıdır. 3-Küspe satışları dökme veya çuvallı olarak yapılır.Çuvalların darası tenzil olunur.Çuval bedeli anlaşmaya bağlıdır. 4-Küspe satışlarında tartı satıcının deposunda yapılır. Madde 20- Hububat alım-satımlarında hububat firesi; kantar farkı, sevk firesi ve depo muhafazasında süreye bağlı olarak rutubet kaybından meydana gelen tartı (fire) azalmasıdır. 1- Buğday, Un ve Kepeğinin; Tarsus da üretimi yapılan buğday ürününün tacirlerce satın alınmasında rutubet oranına göre fire kesilmesi teamüldendir. 2-UN İmalatında Depo firesinin; muhafaza şartlarına bağlı olarak (-,+) eksik veya fazla olabileceği teamüldendir. a) Un depolama siloları ve depoları mevcut olup da imal ettiği unu uzun süre depolayan ve silolar arasında aktarma yapan firmalar için,aktarmalardaki aspirasyon ve rutubet kayıpları nedeniyle un firesi meydana gelebilir. b) İmal edilen unun 25 veya 50 kg'lık çuvallara dolumu esnasında (+;-) un firesi olabilir. 3-Mısırın ; Tarsus da üretimi yapılan Mısır ürününün tacirlerce satın alınmasında rutubet oranına göre fire kesilmesi teamüldendir. 4-Soya Ürünü için, Tarsus da üretimi yapılan soya ürününün tacirlerce satın alınmasında rutubet oranına göre fire kesilmesi teamüldendir. Soya ürününün temizlenmiş, elenmiş , toprak ve benzeri yabancı maddelerden ayıklanmış olarak ayrılması halinde dahi fire vereceği sebebiyle alım ve satımında fire kesilmesi teamüldendir. Madde 21- Buğday, Mısır ve Soya fasulyesinde oluşan bekleme firesi alıcıyı ilgilendirmez. Alıcı tartıp teslim aldığı miktar üzerinden bedelini verir. Madde 22- Alıcı ve satıcının borsamız çalışma alanı içinde bulunmaları halinde, tescil yükümlülüğü alıcı tarafından yerine getirilir . İşlem alıcı tarafından tescil ettirilerek tescil ücreti ödenir. Madde 23- Buğday, Mısır ve Soya fasulyesinde , emaneten veya satışa bekletilmek üzere alıcı fabrikalarında veya ambarlarında tahsis edilen depolara (müstahsil makbuzlu veya anlaşma şekli ne olursa olsun) döküldükten sonra başkasına satılsa bile o fabrika sahibi veya alıcı, ambarında istif (depo ) ettiği mahsule depolama süresince bir bedel istemesi teamüldendir. Madde 24- Alım satımlarda fiyatların malın brüt bedeli üzerinden belirlenmesi esastır. Madde 25- Koçan mucibi Mısır ve Soya fasulyesini satın alan kimse bu Mısır ve Soya fasulyesini fabrikasından veya ambarından kaldırmak için koçanın arkasında yazılı kurutma ücreti veya depolama ücreti ve mal sahibinin fabrikaya borçlu olduğu diğer paraları ödedikten sonra Mısır ve Soya fasulyesini kaldırması teamül icabıdır. Madde 26- Buğday, Mısır ve Soya fasulyesi satıldıktan sonra bir ay zarfında kaldırılmadığı takdirde, fabrika sahibi veya tüccar varsa kurutma ve depolama ücretini istemek ve tahsiline teşebbüs eylemek hakkına maliktir.Ayrıca malın depoda kaldığı günleri için bir bedel istemesi de teamüldendir.Eğer özel bir anlaşma yoksa, sezon sonunda, işletme malı kendi hesabında değerlendirebilir.Satıcıya da bu değerlendirme üzerinden rayiç bedelin altında kalmamak üzere ödeme yapar.Satıcı bu durumda rayiç fiyatlar altında olmadığına kanaat getirdiği bu bedeli kabul etmek durumundadır.Rayiç bedel piyasa fiyatıdır. Madde 27- Alıcı ve satıcı arasında satın alma işlemlerinin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesini teminen alıcı ve satıcıların alım yerine getireceği hububatlardan numuneci tarafından getirilen malın nispetini tayin edecek kadar miktarı oranında usulüne uygun olarak numune alınması esastır.Numunenin sağlığı malın tamamınadır. Madde 28- % 15’den %40 Rutubete kadar alınan Mısırın, kurutma tesislerinde rutubetinin %15’e düşürülmesi sonucu, % 15 üzerindeki her 1 rutubet farkı için (ağırlığından kaybedeceğinden) fire kesilmesi teamüldendir. Madde 29- Soya Fasulyesinden Yağlı Soya Küspesi (Full Fat) üretimi esnasında meydana gelebilecek fire nispeti, Soya fasulyesinde normâl rutubetin % 12, soyadan elde edilen (Full Fat) küspedeki rutubetin ise % 6 olabileceği cihetle, empürte ve işletme kaybı ile birlikte fire kesilmesi teamüldendir. Madde 30- Zeytin presleme tesislerine yağı için getirilen zeytinin yağının istenmesinde yağın ham olarak verilmesi adettendir. ( Zeytinden preslenme suretiyle elde edilen yağ, ham yağ’dır) Madde 31- Tarsus da üretilen ayçiçeği ürününün tacirlerce satın alınmasında rutubet oranına göre fire kesilmesi teamüldendir. Hasat edildikten sonra her şartta indir bindir de fire vereceğinden fire kesilmesi teamüldendir. Madde 32- Tacire getirilen Kütlü pamuk, mısır, buğday, soya , ayçiçeği ile diğer toprak mahsulleri alımları ve depolanmalarında ürünün üretici tarafından her ne maksatla olursa olsun tacire tesliminde, teslimle ilgili taşıma , nakliye ve benzeri bedeller ile teslim edilen ürünle ilgili olarak hamaliye (indirme – bindirme ücreti) bedelinin üreticiye ait olması esastır.Ayrıca ,Ürünlerin muhafazası esnasında sigorta bedelinin üreticiye ait olması esası ile sigorta ettirilmesi şarttır. Madde 33- Tescil anından itibaren malın sigorta hukuku alıcıya intikal eder. Madde 34- Yukarıda (33) madde halinde zikredilen hususlar Borsamızca örf adet teamül ve esasları olarak kabul edilmiştir. Madde 35- YÜRÜRLÜK Bu Teamül kararları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın onayını izleyen ayın ilk gününden itibaren Tarsus Ticaret Borsası’nca yürürlüğe girer. Hali hazırda doğabilecek ve oluşacak veya değişiklik meydana gelebilecek hallerde yineleme ve yenilenme hükümlerini Borsa Meclisi yürütür ve örf adet defterine yazar. Madde 36- İşbu Teamül kararları Tarsus Ticaret Borsası Meclisi’nin 30/09/2009 tarih ve 10 sayılı toplantısının 54/3 sayılı Kararında tetkik ve müzakere edilerek kabul edilmiş ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığının 09/10/2009 Tarih ve 2009 / 43 sayılı onayı ile yürürlüğe girmiştir.